गर्मीमुळे होणाऱ्या डिहायड्रेशनची लक्षणं आणि प्रथमोपचार
उन्हाळा सुरू झाला की सर्वात जास्त त्रास देणारी गोष्ट म्हणजे डिहायड्रेशन (शरीरात पाण्याची कमतरता).
डिहायड्रेशन वेळेत ओळखलं नाही तर गंभीर आरोग्य समस्या होऊ शकतात. त्यामुळे या समस्येबाबत माहिती असणं आणि लगेच योग्य उपाय करणं फार महत्त्वाचं आहे.
चला तर मग, सविस्तर समजून घेऊया…
डिहायड्रेशन म्हणजे नेमकं काय?
डिहायड्रेशन म्हणजे शरीरात आवश्यक तेवढं पाणी आणि इलेक्ट्रोलाइट्स (सोडियम, पोटॅशियम, मॅग्नेशियम) कमी होणं.
उन्हाळ्यात घाम जास्त येतो, त्यामुळे पाण्याची हानी जास्त प्रमाणात होते. जर आपण वेळोवेळी भरपाई केली नाही, तर डिहायड्रेशनची लक्षणं दिसायला लागतात.
गर्मीमुळे होणाऱ्या डिहायड्रेशनची लक्षणं
१. तीव्र तहान लागणे
- सतत तहान लागते.
- तोंड कोरडं पडतं.
२. तोंड, जिभ कोरडी होणे
- तोंडात लाळ कमी होते.
- जीभ चिकटसर वाटते.
३. लघवी कमी होणे आणि गडद पिवळसर रंगाची होणे
- लघवीचा रंग गडद होतो.
- लघवीचं प्रमाणही कमी होतं.
४. थकवा आणि कमजोरी जाणवणे
- शरीरात ऊर्जा नसल्यासारखं वाटतं.
- कामात मन लागत नाही.
५. चक्कर येणे
- उभं राहिल्यावर डोकं हलकं होतं.
- कधी कधी अंधारी येते.
६. त्वचा कोरडी पडणे
- त्वचेला लवचिकता कमी होते.
- त्वचा कोरडी आणि रूक्ष वाटते.
७. डोकेदुखी
- डिहायड्रेशनमुळे मेंदूवर ताण येतो, त्यामुळे डोकेदुखी होते.
८. भूक न लागणे किंवा मळमळ
- खाण्याची इच्छा राहत नाही.
- मळमळ, उलटीची भावना येते.
९. चिडचिड, गोंधळ
- मानसिक अस्वस्थता, चिडचिड वाढते.
- विचार करणे कठीण जाते.
टीप:
लहान मुलं आणि वृद्धांमध्ये डिहायड्रेशनची लक्षण लक्ष देऊन वेळीच लक्षात घ्या, कारण त्यांना सांगता येत नाही की त्यांना तहान लागली आहे.
डिहायड्रेशन झाल्यास घ्यायचे प्रथमोपचार
१. लगेच थंड सावलीत जा
- गरम जागेत राहणं थांबवा.
- झाडाच्या सावलीखाली किंवा हवेशीर खोलीत जा.
२. पाणी किंवा घरगुती इलेक्ट्रोलाइट द्रावण प्यावं
- साधं पाणी प्या.
- किंवा घरीच ओ.आर.एस. (ORS) तयार करा:
- १ लिटर उकळून थंड केलेलं पाणी
- त्यात ६ चमचे साखर + १/२ चमचा मीठ मिसळा.
- हे द्रावण थोडं थोडं करत प्यावं.
३. लिंबूपाणी किंवा ताक घ्या
- लिंबूपाणी (थोडं मीठ घातलेलं) प्यायल्याने पाण्याची कमतरता लवकर भरून येते.
- ताकात थोडं जिरेपूड घालून प्यायल्यानेही फायदा होतो.
४. शरीराला थंडावा द्या
- अंगावर थंड पाण्याचा टॉवेल ठेवावा.
- पंख्याखाली बसावं किंवा कूलर वापरावा.
५. हलकं खाणं घ्या
- फळं जसं की कलिंगड, खरबुज यांचं सेवन करा.
- पचनशक्ती जास्त लागणारं, तळलेलं खाणं टाळा.
६. शक्य असल्यास विश्रांती घ्या
- शरीराला थोडी विश्रांती दिली तर ऊर्जा परत मिळते.
- जोरात काम करणं टाळावं.
डिहायड्रेशन टाळण्यासाठी दररोजच्या सवयी
✅ दिवसातून किमान ८-१० ग्लास पाणी प्यावं.
✅ उन्हात बाहेर पडताना टोपी, गॉगल्स वापरावेत.
✅ हलका, थंडावा देणारा आहार घ्यावा.
✅ दर अर्ध्या-एक तासाने दोन घोट तरी पाणी प्यावं, तहान लागण्याची वाट बघू नये.
✅ शक्य असल्यास दुपारच्या वेळात (१२ ते ४ वाजेपर्यंत) बाहेर जाणं टाळावं.
✅ जास्त घाम आला तर लगेचच पाण्याची किंवा इलेक्ट्रोलाइटची भरपाई करावी.
डॉक्टरकडे कधी जावं?
जर पुढील लक्षणं दिसत असतील तर उशीर न करता डॉक्टरकडे जा:
- सतत उलट्या होणं
- डोळे खोल जाऊन बसणं
- झोप येणं किंवा बेशुद्ध वाटणं
- रक्तदाब कमी होणं
ही लक्षणं गंभीर डिहायड्रेशनची सूचकं असू शकतात.
उन्हाळ्यात डिहायड्रेशन होणं फारच सामान्य आहे. पण याकडे दुर्लक्ष केल्यास आरोग्याला मोठा धोका पोहोचू शकतो.
वेळीच लक्षणं ओळखणं, योग्य घरगुती उपाय करणं आणि सतत शरीर हायड्रेट ठेवणं — यामुळे आपण डिहायड्रेशनपासून सहज बचाव करू शकतो.
थोडी खबरदारी आणि थोडी काळजी घेतली, तर उन्हाळ्यातही आरोग्य चांगलं राहू शकतं!
Excelt👍